कृषक बास्तोलाले उत्पादित मरिचको फल बिक्रीबाट मात्र नभई पछिल्लो समय बिरुवा उत्पादन गर्दै आउनुभएको छ । यस वर्ष ब्याडमा दुई हजार बिरुवा उत्पादन भएका छन् । बिरुवा बिक्रीबाट ५० हजारभन्दा बढी आयआर्जन गर्ने लक्ष्य रहेको छ । बिरुवाको माग बढेको छ प्रतिबिरुवा ३०० का दरले बिक्री गर्दै आएको बताउँदै उहाँले भन्नुभयो, “यस वर्ष पोखरा महानगरपालिका–१९ पुरन्चौरस्थित ठूलढुङ्गा सामुदायिक वन उपभोक्ता समूहले ३०० वटा मरिच र पिपला र पूर्वबाट पनि ५० मरिचको बिरुवाको माग रहेको उहाँको भनाइ छ । पछिल्लो समय घरबाटै बिरुवा बिक्री हुने गरेका छन् ।

उत्पादन गरेको बिरुवा बिक्री हुँदैन कि भन्ने छैन, बिस्तारै माग बढ्दै गएको छ । आगामी वर्ष १० हजार बिरुवा उत्पादन गर्ने लक्ष्य रहेको छ । पोखरा महानगरपालिकाका प्रमुख धनराज आचार्यले केही समयअघि उहाँको फर्मको अवलोकन गरी उहाँले उत्पादन गर्नुभएको बिरुवा महानगरले खरिद गरेर कृषकलाई वितरण गर्ने योजना सुनाउनु भएपछि बास्तोला झनै हौसिनु भएको छ ।

उहाँका अनुसार पाकेको मरिचको गेडालाई एक दिन पानीमा भिजाउने गाईको गोबरसँग मिसाएर राम्ररी रगडेर पखालेर तयार भएको बीउलाई नर्सरी ब्याडमा रोपिन्छ । यो एक महिनाभित्र उम्रिन्छ र डेढ महिनामा रोप्नको लागि तयार हुन्छ । मरिचलाई कलमी, बडिङ, ग्राफ्टिङ, कटिङ (जरा र काण्ड) द्वारा प्रसारण गरिन्छ । माघ फागुनतिर माउबोटबाट दुईदेखि तीनवटा आँख्ला भएको हाँगा काटेर रोपिन्छ । कलमीलाई चाहिँदो छायाँ र पानी दिनुपर्दछ । फल दिन सुरु गरेको २० वर्षसम्म राम्रो आम्दानी दिए पनि बिस्तारै उत्पादनमा कमी आउने गरेको उहाँको भनाइ छ ।

पोखरा महानगरपालिका–२८ स्याङखुदी टारीमा कृषक सूर्यमोहन बास्तोलाको पर्माकल्चर फर्म आयआर्जन र वातावरणीय हिसावले जिल्लाकै महत्वपूर्ण फर्म मात्र नभएर विदेशीहरुक लागि अनुसन्धानको केन्द्र पनि बनेको छ । चार दशक अघिदेखि स्वदेशमै सम्भावना देखेर कृषि कर्ममा लाग्नु भएको उहाँको अमृत कुञ्ज अर्गानिक पर्माकल्चर कृषि फर्ममा अहिलेसम्म विभिन्न देशका एक सयभन्दा बढीले काम गरेर फर्केका छन् ।

उहाँका अनुसार फर्ममा इटली, चीन, अमेरिका, जर्मनी, स्वीजरल्याण्ड, जापान, पाकिस्तान, भारत, बंगलादेश, क्यानडालगायत विभिन्न १५ देशका अनुसन्धानकर्ता, विद्यार्थीहरु आई काम गरेका छन् । उनीहरु १५ दिनदेखि दुई महिनासम्म आफ्नो परिवारको सदस्य जस्तै गरेर बस्ने र वारी खन्ने, घाँस काटने, मल बोक्ने, मरिच टिप्ने लगायतका सम्पूर्ण काम गर्ने गरेको उहाँको भनाइ छ ।

वेगनास तालको जलाधार क्षेत्रमा पर्ने उक्त स्थान मरिचको लागि उपयुक्त वातावरण भएको प्रमाणीत गरेको पोखरा महानगर कृषि महाशाखा प्रमुख मनोहर कडरियाले जानकारी दिनुभयो । लहरेवाली मरिच नेपालमा एक महत्वपूर्ण मसला बाली हो । जुन विशेषगरी पहाडी क्षेत्रमा खेती गरिन्छ । किसानहरुलाई आर्थिक रुपमा सहयोग पु¥याउने यस बालीको विस्तारका लागि महानगरले पहल शुरु गरेको कडरिया बताउनुहुन्छ ।

उहाँको अनुसार मसलाको राजा भनेर चिनिने मरिच बहुवर्षे सदावार, लहर झाङ हुने बाली हो । यसको बोट लहरे झाङ हुने भएकाले यसलाई सहाराको आवश्यकता पर्दछ । यसको वानस्पतिक नाम पाइपर निग्रम हो जुन पिपरेसी परिवारअन्तर्गत वनस्पति जगतमा पर्दछ । यो बालीमा मुख्य तत्व पाइपेरिन पाइन्छ जसले यसलाई पिरो बनाउँछ । सामान्यतया हामीले प्रयोग गर्ने गरेको मरिच पाकेर सुकाइएको हुन्छ जसलाई पाइपेरिकन भनिन्छ ।

मरिच विशेषगरी दक्षिणी भारतरित उत्पत्ति भएको मानिन्छ, उष्ण प्रदेशीय मुलुकहरुमा जताततै खेती गरिएको देख्न सकिन्छ । विश्वमा भियतनाम, भारत, ब्राजिल, मलेसिया, इन्डोनेसिया, चीन र श्रीलङ्कामा यसको व्यावसायिक रुपमा उत्पादन गरिन्छ । हालको तथ्याङ्कअनुसार भियतनाम विश्वकै सबैभन्दा धेरै मरिच उत्पादन र निर्यात गर्ने देशका रुपमा परिचित छ, जसले विश्वको ३४ प्रतिशत मरिच उत्पादन गर्दछ । नेपालमा मोरङ, सुनसरी, झापा, रामेछाप र लमजुङलगायतका जिल्लाहरुमा मरिचको खेती गरेको पाइन्छ ।

कालो मरिचको प्रयोग विभिन्न परिकारमा मसलाको रुपमा प्रयोग गरिन्छ भने विभिन्न आयुर्वेदिक औषधि बनाउन पनि प्रयोग हुने गर्दछ । खाना पचाउने, भोक लाग्ने, खोकीको उपचार, श्वासप्रश्वास र मुटु रोगका लागि प्रयोग गरिनाका साथै दन्तमञ्जन तथा टुथपाउडरमा समेत प्रयोग हुने गरेको छ । विश्वमा अत्यधिक प्रयोग गरिएका जातहरुमा वेलानकोट्ठा, कोट्ठनदान गुणस्तरीय मानिन्छन् भने पन्नियुर हाइब्रिड जातमा पर्दछन् । यसलाई सामुदायिक वन क्षेत्रमा समेत लगाउन सकिन्छ ।

मरिच विशेषगरी न्यानो, आद्र, हावापानी र बढी वर्षामा हुने, उष्ण प्रदेशीय बाली हो । पहाडी क्षेत्रको न्यानो तथा बढी आद्रता भएको ठाउँमा पनि यसको व्यावसायिकखेती गर्न सकिन्छ । समुद्री सतहदेखि एक हजार ५०० मिटरसम्म खेती गर्न सकिने यो बालीलाई दुई हजारदेखि तीन हजार मिमी पानी चाहिन्छ भने सापेक्षित आद्रता ६० देखि ९० प्रतिशत उपयुक्त हुने तथ्याङ्क रहेको छ । रासस